Książka, którą przygotowali W. Otrębski, K. Konefał, K. Mariańczyk oraz M.M. Kulik prezentuje badania rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi z województwa lubelskiego. Z punktu widzenia praktyki pracy socjalnej to niezwykle ważna publikacja, która ukazuje rozbieżności pomiędzy potrzebami rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi a uzyskiwaną pomocą. Zapraszamy do lektury. Książka dostępna jest w formie elektronicznej. Recenzję publikacji przygotowała A. Gruszka (KUL) – do przeczytania po kliknięciu:

W. Otrębski, K. Konefał, K. Mariańczyk, M.M. Kulik (2011). Wspieranie rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem wyzwaniem dla pracy socjalnej. Badania rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi w województwie lubelskim. Lublin: Europerspektywa, ss. 255.

Satysfakcjonująca, dająca możliwość rozwoju i zapewniająca środki do życia praca zawodowa jest marzeniem każdego młodego człowieka. Dla większości z nas osiągnięcie sukcesu w pracy związane jest z własnym przygotowaniem zawodowym i sytuacją na rynku pracy. Dlatego też współczesne doradztwo zawodowe ukierunkowuje swoje działania przede wszystkim na osoby poszukujące pracy i potencjalnych pracodawców.

Istnieje jednak dość duża grupa potencjalnych pracowników u których oprócz wymienionych wyżej uwarunkowań efektywnej realizacji indywidualnej kariery zawodowej pojawia się jeszcze jedno: dziecko z niepełnosprawnością. Szczególnie dotkliwie doświadczenie niepełnosprawności dziecka lub dzieci odbija się na sytuacji zawodowej ich matek.

Doradztwo zawodowe skierowane do matek dzieci z niepełnosprawnościami nie może być efektywne jeżeli nie uwzględnia sytuacji życiowej tych kobiet i wynikającego z niej stanu potrzeb oraz poziomu ich zaspokajania przez przeznaczone do tego służby społeczne. Nie mniej ważny jest także stan świadomości tych potrzeb u pracodawców oraz ich gotowość i chęć do wsparcia pracownika (najczęściej matki niepełnosprawnego dziecka) w utrzymaniu zatrudnienia lub powrocie do pracy po okresie urlopu związanego z koniecznością opieki na niepełnosprawnym dzieckiem.

Autorzy publikacji w nowatorski sposób dokonali diagnozy stanu psychospołecznych potrzeb oraz poziomu ich zaspokojenia u rodzin wychowujących dziecko głęboko wielorako niepełnosprawne. Opisali też poziom zgodności oceny tychże potrzeb w opinii rodziny oraz wspierających rodziny pracowników socjalnych. Autorzy skoncentrowali się na efektywności działań pomocowych, które pozwalają na budowanie strategii zapobiegających wykluczeniu społecznemu badanych rodzin, akcentując zakres wsparcia umożliwiający podejmowanie przez rodziców aktywności zawodowej, w szczególności przez matki dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością.

Zaprezentowane w książce wyniki badań jednoznacznie pokazują, iż sytuacja zawodowa matek dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością jest zdecydowanie trudniejsza niż sytuacja ojców. Nieco ponad połowa z nich jest bezrobotna, a 75% nie pracuje zawodowo (w tym przebywa na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym). Bezrobocie w tej grupie pań ma charakter długotrwały, większość z pośród badanych nie uczestniczy w żadnych formach aktywizacji zawodowej, a blisko 90% bezrobotnych matek nie poszukuje pracy. Pojawia się zagrożenie, że im dłużej matki będą przebywały poza rynkiem pracy, tym bardziej prawdopodobne będzie, że ich wiedza oraz kompetencje ulegną dezaktualizacji.

Podając przyczyny utrudniające powrót matki dziecka niepełnosprawnego na rynek pracy, autorzy zwracają uwagę na fakt, iż najczęściej są to trudności w zapewnieniu dziecku optymalnej opieki instytucjonalnej oraz poświęcanie dużej ilości czasu na uczestniczenie z dzieckiem w zajęciach rehabilitacyjnych. Konieczność opieki nad dzieckiem to najczęściej wymieniana przez badane kobiety przeszkoda w uczestniczeniu w różnych formach aktywizacji zawodowej, a dla blisko 46% z pośród pracujących przed narodzenie się niepełnosprawnego dziecka był to powód rezygnacji z pracy zawodowej. Dla wielu rodzin problemem pozostaje niewielka liczba godzin w ciągu dnia, kiedy dziecko może przebywać w przedszkolu, a tym samym niewielka ilość czasu, kiedy mama może podjąć aktywność zawodową.

Autorzy publikacji uzasadniają i rekomendują szereg działań, które mogą poprawić funkcjonowanie matek dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością w sferze aktywności zawodowej. Są to m.in.: potrzeba indywidualnego doradztwa zawodowego, pośrednictwa pracy oraz dostosowanego do szczególnej sytuacji matki dziecka niepełnosprawnego systemu szkoleń oraz form wsparcia aktywizacji zawodowej, stworzenie rodzicom możliwości podejmowania własnej aktywności gospodarczej na przykład poprzez zakładania spółdzielni socjalnych oraz umożliwienie (poprzez zmianę w ustawie) otrzymania wsparcia finansowego na rozpoczęcie działalności gospodarczej, wspieranie rodziców w zakładaniu żłobków, przedszkoli uwzględniających ofertę dla dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością. Sposobem na zwiększenie aktywności zawodowej będzie również praca w niepełnym wymiarze godzin oraz wprowadzenie przez pracodawców elastycznych form zatrudnienia. Publikowane badania pokazały, iż z pośród kobiet pracujących 58% korzysta z możliwości, jaką stwarzają pracodawcy poprzez umożliwienie wykonywania obowiązków zawodowych poprzez elastyczne wykorzystywanie godzin pracy. Dodatkową pomocą będzie organizowanie wsparcia psychologicznego, uwzględniającego dostrzeganie przez rodziców własnych potrzeb, pomoc rodzicom w budowaniu zaufania do osób i instytucji świadczących profesjonalną opiekę nad dzieckiem, realizacja usług opiekuńczych, która pozwala na częściowe zwolnienie rodziców z konieczności przebywania z dzieckiem oraz pomoc w reorganizacji życia rodzinnego w taki sposób, aby matka miała możliwość bycia aktywną zawodowo.

Prezentowana książka to nie tylko niezwykle obszerna diagnoza psychospołecznych potrzeb rodziny dziecka głęboko wielorako niepełnosprawnego, ale również propozycja zestawu metod, które mogą stanowić warsztat dla osób zawodowo zajmujących się oceną efektywności działań pomocowych. To także cenne źródło wskazań do pracy nad poprawą oraz udoskonalaniem systemu wsparcia i usług świadczonych przez instytucje na rzecz tych rodzin.

Recenzowała: A. Gruszka